-
Alun Jones, Pennaeth Buddsoddi Cymdeithasol, CGGC
Fel Pennaeth Buddsoddi Cymdeithasol yn CGGC, rwy'n treulio llawer o amser yn gweithio gyda sefydliadau gwirfoddol sy'n ymdrechu i dynnu dau pen llinyn ynghyd tra'n aros yn driw i'w pwrpas cymdeithasol. I lawer, mae hynny wedi dod yn anoddach yn ystod y blynyddoedd diwethaf.
Mae cyllid grant yn fwy tynn, biliau ynni yn uwch, ac mae'r pwysau ar sefydliadau i wneud mwy gyda llai yn ddi-baid.
Dyna pam mae is-gronfa sector gwirfoddol gwerth £5 miliwn Cronfa Ynni Glân Gogledd Cymru gan Uchelgais Gogledd Cymru mor bwysig.
Mae'r gronfa wedi'i chynllunio i gefnogi mudiadau gwirfoddol yng Ngogledd Cymru i gymryd camau ymarferol tuag at leihau eu hallyriadau carbon, boed hynny drwy gynhyrchu ynni cymunedol, gwella effeithlonrwydd adeiladau presennol, neu ddod o hyd i ffyrdd arloesol o ddatgarboneiddio. Yn CGGC rydym yn cyflawni hyn mewn partneriaeth ag Ynni Cymunedol Cymru, ac mae eisoes yn glir faint o botensial sydd i'r sector arwain y ffordd ym maes ynni glân.
Mae'r sector gwirfoddol bob amser wedi gweithredu gyda'r hyn a elwir yn aml yn y llinell waelod driphlyg mewn golwg: elw, pobl a phlaned. Mae angen i'r sefydliadau hyn gynhyrchu gwarged i aros mewn busnes, ond eu rheswm dros fodoli yw cefnogi pobl a chymunedau, ac yn gynyddol disgwylir iddynt chwarae eu rhan wrth fynd i'r afael â'r argyfwng hinsawdd hefyd. I lawer o fusnesau cymdeithasol, mae hynny eisoes yn eu DNA. Hyd yn oed lle nad newid hinsawdd yw'r genhadaeth ganolog, mae sefydliadau yn chwilio fwyfwy am ffyrdd o leihau eu hôl troed.
Gyda cheisiadau i'r gronfa hon rydym yn disgwyl gweld rhai sefydliadau'n cyflwyno prosiectau ynni cymunedol fel cynlluniau solar, dŵr neu wynt, gyda'r prif nod o gynhyrchu ynni adnewyddadwy er budd y gymuned. Bydd eraill yn edrych ar gynhyrchu ynni ac effeithlonrwydd at eu defnydd eu hunain: paneli solar ar doeau, pwyntiau gwefru EV, ôl-osod adeiladau, neu hyd yn oed rhywbeth mor syml â ffenestri newydd mewn eiddo rhestredig. Ac mae lle hefyd i'r annisgwyl. Un sgwrs gynnar rydym wedi'i chael oedd gyda grŵp sy'n archwilio sut i ddatgarboneiddio rheilffordd stêm treftadaeth – her na fyddai wedi bod ar restr unrhyw un ar y dechrau, ond un sy'n dangos ehangder y meddwl y gall y gronfa hon ei ysbrydoli.
Mae strwythur is-gronfa y sector gwirfoddol wedi'i gynllunio i wneud prosiectau'n gyraeddadwy.
Gall hanner gwerth prosiect gael ei ddarparu gan grant, rhwng £25,000 a £500,000. Pan fo angen cymorth ychwanegol, gall sefydliadau hefyd gael mynediad at fenthyciadau di-log o hyd at £250,000, y gellir eu had-dalu dros gyfnod o hyd at 10 mlynedd. Mae'r 25% sy'n weddill yn arian cyfatebol, y gall CGGC helpu i'w drefnu drwy ein gwaith buddsoddi cymdeithasol ehangach os oes angen. Yn ymarferol, mae hyn yn golygu y gellid cefnogi prosiectau gwerth hyd at £1 miliwn gyda hyd at £750,000 o'r gronfa.
Rydym wedi cadw'r broses mor hyblyg â phosibl. Mae ceisiadau ar sail dreigl yn hytrach na bod dyddiadau cau penodol, oherwydd rydym yn gwybod pa mor anodd y gall hi fod i sefydliadau gwirfoddol gynllunio pan fydd cyllid yn dod gydag amserlenni anhyblyg. Ein nod yw gwneud hyn mor syml ag y gall fod: os oes gennych syniad, rydyn ni eisiau siarad â chi. Efallai y bydd angen ail-lunio rhai prosiectau cyn iddynt gyd-fynd â'r meini prawf, ond yn aml iawn gellir gwneud hynny drwy sgwrs.
I sefydliadau gwirfoddol, mae'r buddion yn mynd y tu hwnt i arbedion carbon. Mae biliau ynni yn ffurfio cyfran sylweddol o gostau rhedeg, felly drwy fuddsoddi mewn ynni glân a mesurau effeithlonrwydd, bydd sefydliadau'n gallu ailgyfeirio arbedion i'w cenhadaeth gymdeithasol. Gallai hynny olygu mwy o wasanaethau i bobl fregus, mentrau cymunedol cryfach, neu'r gallu i ymgymryd â heriau newydd. Yn yr ystyr hwnnw, mae'r gronfa yn cyflawni mewn dwy ffordd: lleihau allyriadau a galluogi sefydliadau i wneud mwy o'r hyn y cawsant eu sefydlu i'w wneud yn y lle cyntaf.
Rydym wedi gweld drwy gynlluniau blaenorol y gall manteision y mathau hyn o fuddsoddiadau fod yn gryf, gyda sefydliadau yn adennill eu costau o fewn ychydig flynyddoedd. Ond mae'r effaith go iawn yn y tymor hwy. Mae hyn yn golygu adeiladu sefydliadau gwirfoddol mwy cynaliadwy, gwydn a all barhau i wasanaethu eu cymunedau tra hefyd yn cyfrannu at y nod ehangach o fynd i'r afael â newid yn yr hinsawdd.
Yr hyn sy'n fy nghyffroi fwyaf am y gronfa hon yw nid yn unig y prosiectau rydyn ni'n eu disgwyl – paneli solar, inswleiddio, gwefru cerbydau trydan – ond hefyd y rhai na allwn eu dychmygu eto. Mae'r sector gwirfoddol yn llawn creadigrwydd a phenderfyniad. O gael y gefnogaeth gywir, rwy'n hyderus y byddwn yn gweld syniadau sy'n ein synnu, ac y bydd hynny yn ei dro yn dangos ehangder y cyfle am ynni glân ledled Gogledd Cymru.
Mae'r sector gwirfoddol o dan bwysau, ond mae hefyd yn llawn uchelgais.
Mae Cronfa Ynni Glân Gogledd Cymru yn rhoi cyfle i sefydliadau alinio cynaliadwyedd ariannol â phwrpas cymdeithasol a chyfrifoldeb amgylcheddol. Dyna hanfod y llinell waelod driphlyg, a pham dwi'n credu y bydd y gronfa hon yn gwneud gwahaniaeth gwirioneddol i gymunedau ledled y rhanbarth.