Yn ystod yr wythnos diwethaf, rhoddodd Robyn Lovelock, ein Rheolwr Rhaglen Cynllun Twf, dystiolaeth yn y Pwyllgor Materion Cymreig yn San Steffan – a archwiliodd ‘i ba raddau y mae pobl ifanc yn gadael Cymru’n effeithio ar economi Cymru?’
Yma mae Robyn yn myfyrio ar y profiad, y gwaith sy'n cael ei wneud yng Ngogledd Cymru i gadw talent yn y rhanbarth, ochr yn ochr â'r heriau a wynebir a'r cwestiynau allweddol a allai ddod ag atebion.
-
Cefais fy synnu braidd pan ofynnwyd imi siarad â’r Pwyllgor Materion Cymreig am ymgysylltiad y Cynllun Twf â phobl ifanc a’i effaith ar eu rhagolygon, er yn falch o’r cyfle.
Mae disgwyl i boblogaeth Cymru dyfu dros y blynyddoedd nesaf, ond bydd poblogaeth y rhai dros 75 oed yn cynyddu’n anghymesur – 24%, o’i gymharu â chynnydd o ddim ond 5.6% ymhlith y boblogaeth oedran gweithio.
Mae Gogledd Cymru eisoes yn profi diboblogi o bobl ifanc, o ardaloedd gwledig ac arfordirol - ac o gymunedau Cymraeg yn arbennig. Yn ddealladwy, mae perygl i'r duedd hon danseilio cydlyniant y cymunedau hynny trwy athreulio gwasanaethau'n raddol.
Mae ysgogwyr diboblogi ieuenctid yn cael eu deall yn eithaf da – mae atyniad swyddi sy’n talu’n well, astudio ehangach, dewis cyflogwyr a diwydiant dros y ffin yn sicr yn her i Ogledd Cymru. Mae costau tai hefyd yn cynyddu - yn enwedig ail gartrefi, diffyg buddsoddiad yng nghanol trefi a chyfyngiadau cymudo, er bod tueddiadau gweithio o bell a hybrid yn cynyddu opsiynau.
Sefydlwyd Cynllun Twf Gogledd Cymru i wneud cynnydd ar y materion hyn.
Mae ein Rhaglen Cysylltedd Digidol a’n Rhaglen Tir ac Eiddo yn cynnwys prosiectau ‘galluogi’, sy’n gwneud cynnydd o ran darparu mynediad at dai fforddiadwy a seilwaith digidol modern i bobl ifanc a theuluoedd ifanc. Yna, mae ein Rhaglen Ynni Carbon Isel yn galluogi effeithlonrwydd ynni cartrefi a darpariaeth ynni adnewyddadwy ehangach – i gyd yn newyddion cadarnhaol, gan ddod â buddion i’r rhanbarth.
Mae prosiectau eraill yn ceisio datblygu llwybrau gyrfa mwy cadarn i bobl ifanc mewn sectorau STEM deniadol a chynyddol, er enghraifft:
- Bydd Canolfan Opteg a Pheirianneg Menter Prifysgol Wrecsam yn creu dros 700 o lefydd hyfforddi ac o leiaf 70 o swyddi.
- Bydd Canolfan Prosesu Signalau Digidol Prifysgol Bangor yn creu 20 o swyddi pellach
- Bydd prosiectau'r Ganolfan Biotechnoleg Amgylcheddol ac Egni, tra'n dal i gael eu datblygu, yn cynnig cyfleoedd tebyg.
Yn ogystal, mae cyfresi pellach o brosiectau Cynllun Twf sy’n debygol o fod yn arbennig o ddeniadol i bobl ifanc – manteisio ar gryfderau tir, diwylliant a threftadaeth y rhanbarth, wrth fynd i’r afael â heriau daearyddiaeth a seilwaith trafnidiaeth anghyson:
Nod y Rhwydwaith Talent Twristiaeth yw cryfhau sylfaen sgiliau’r sector twristiaeth yn y rhanbarth trwy hyfforddi dros 750 o fyfyrwyr trwy brentisiaethau mewn busnesau twristiaeth blaenllaw ar draws y rhanbarth.
Mae prosiect Anturiaethau Cyfrifol Zip World yn ceisio ehangu’r swyddi a gynigir mewn ardal wledig tra hefyd yn brwydro yn erbyn y tagfeydd ffyrdd sy’n cael eu gyrru gan boblogrwydd Gogledd Cymru i ymwelwyr, trwy symud cyfran sylweddol o’i hymwelwyr i fysiau trydan.
Mae'r ddau brosiect hyn, ac eraill, yn ceisio gwreiddio'r Gymraeg a diwylliant Cymru ochr yn ochr â mwy o ffocws yn y sector twristiaeth ar gynaliadwyedd ac arloesi.
Mae ein holl brosiectau’n ystyried ac yn olrhain yn benodol sut mae’r ymyriadau’n cefnogi datblygu sgiliau, creu swyddi a chymorth menter - i gymunedau gwledig, cymunedau sy’n profi amddifadedd lluosog, cymunedau Cymraeg eu hiaith a phobl ifanc.
Fodd bynnag, mae’n debygol y bydd y ‘draen dawn’ i fannau eraill yn parhau neu’n cael ei atgyfnerthu er gwaethaf yr ymyriadau hyn heb ystyried tri mater hollbwysig yr wyf yn gobeithio a ddoth ar draws yn fy nghyflwyniad i’r Pwyllgor Materion Cymreig:
Mae llwybrau ariannu newidiol ers gadael yr Undeb Ewropeaidd wedi golygu bod cyllid ar gyfer ymyriadau sgiliau a chyflogaeth wedi’i wasgaru ar draws Cymru, y DU a chynlluniau ariannu eraill gyda chynigion hyfforddiant neu gymorth gyrfa wahanol ar draws y chwe awdurdod lleol yng Ngogledd Cymru.
Hefyd, mae cyllid ar gael yn gyffredinol am flwyddyn neu lai - er bod cyrsiau astudio fel arfer yn 1-4 blynedd. O ganlyniad, mae’r cyllid byrdymor a dameidiog hwn yn atal llwybrau gyrfa rhag cael eu datblygu a’u cyfathrebu’n effeithiol i fyfyrwyr a’u dylanwadon – fel rhieni, gwarcheidwaid a swyddogion cyfarwyddyd gyrfa.
Mae cynlluniau ariannu byr yn golygu bod beichiau gwaith ar draws timau awdurdodau lleol a sefydliadau hyfforddi’r gweithlu yn canolbwyntio ar geisiadau grant, ac ar gadw i fyny â fframweithiau monitro ac adrodd lluosog yn hytrach nag ar gymorth llwybr ansawdd.
Mae angen i brosesau gweithredu polisïau a phrosiectau gyflawni nodau llesiant, gan gynnwys ond heb fod yn gyfyngedig i ffyniant economaidd. Mae data Arolwg Cenedlaethol Cymru yn dangos bod 79% o bobl ifanc 16-24 oed yn weddol bryderus neu’n bryderus iawn am newid hinsawdd – mae hynny’n gynnydd cyflym o 65% yn 2016.
Yn genedlaethol ac yng Nghymru, mae polisïau sy’n ceisio “lefelu” ardaloedd llai llewyrchus a pharatoi ein gweithlu ar gyfer dyfodol carbon isel, mwy cynaliadwy, ond yna collir gwerth cyhoeddus os na chaiff pob prosiect ei brofi yn erbyn y rhain.
Mae ein prosiectau Cynllun Twf yn canolbwyntio ar greu swyddi a buddsoddi, ond rydym hefyd wedi cryfhau prosesau prosiect safonol i ystyried allyriadau ac effeithiau bioamrywiaeth, ochr yn ochr â manteision i gymunedau gwledig, pobl ifanc a chymunedau Cymraeg eu hiaith.
Mae buddsoddi mewn diwydiant cynaliadwy, cylchol a thechnoleg sy'n cefnogi effeithlonrwydd ynni a'r gweithlu yn hanfodol. Fodd bynnag, ochr yn ochr â hyn, byddai’n haws cadw pobl ifanc yng Ngogledd Cymru pe bai sylw’r llywodraeth, buddsoddiad a sylw yn y cyfryngau hefyd yn cyfleu pwysigrwydd yr economi sylfaenol a gwasanaethau hanfodol wrth galon Gogledd Cymru i ffyniant ehangach y DU – gwerth a ddaw’n hollbwysig dros y blynyddoedd nesaf.
Mae amaethyddiaeth, pysgota, bwyd a choedwigaeth yn ganolog i’r ffordd o fyw yng Ngogledd Cymru a byddant yn gynyddol werthfawr yn y dyfodol gydag ail-leoli a lleoleiddio cadwyn cyflenwi bwyd-amaeth yn sylweddol. Pan fo’r sectorau hyn yn anweledig i raddau helaeth ochr yn ochr â hanesion am fuddsoddi mewn dyfodol digidol uwch-dechnoleg - pam y byddai pobl ifanc eisiau aros yn y sectorau hyn, rheoli eu pwysau sylweddol, a’u hymdrechion meddyliol a chorfforol?
Roedd y sesiwn hefyd yn canolbwyntio ar feysydd pwysig eraill: gwerth y ‘Cymry ar wasgar’, a gynrychiolir yn dda gan Water Kay o Global Welsh; pwysigrwydd datblygu agweddau entrepreneuraidd drwy'r ysgol ac addysg bellach/uwch; a sut i ymgysylltu â phobl ifanc y tu allan i addysg trwy fentrau fel y fenter wych Mind the Gap.
Fodd bynnag, y tri chais allweddol oedd:
- Cyllid refeniw amlflwyddyn ar gyfer datblygu a chyfathrebu llwybrau sgiliau cadarn sy’n benodol i’r rhanbarth
- Cynlluniau ariannu sy’n gofyn am gyflawni canlyniadau economaidd cydgysylltiedig ochr yn ochr â chanlyniadau llesiant ehangach, y mae’r llywodraeth am eu gweld ynghylch iechyd, allyriadau a bioamrywiaeth.
- Gwell cydbwysedd o bwyslais a buddsoddiad ar draws amaethyddiaeth gynaliadwy, bwyd a gyrfaoedd seiliedig ar y tir ochr yn ochr â buddsoddiad parhaus mewn technoleg ranbarthol ehangach.